Chúc thư

Tháng 2 năm 1553, Edward lâm bệnh; và đến tháng 6, sau một vài lần chuyển biến tốt rồi lại tái phát thì bệnh tình của nhà vua trở nặng, rơi vào tình trạng vô vọng[110]. Nếu nhà vua băng hà, Mary, người chị theo Công giáo của Edward, sẽ kế vị, và tiến trình cải cách tôn giáo tại Anh có nguy cơ bị đảo ngược.[111] Edward cùng các thành viên trong Hội đồng có nhiều lý do để lo sợ điều này. Bản thân nhà vua chống lại việc Mary kế vị, nhưng lại không có thể nào loại quyền kế vị của Mary mà không làm thế đối với Elizabeth[112]. Nhà vua thảo một văn kiện tựa đề "Chúc thư về kế vị", có lẽ học theo tiền lệ vua cha Henry của ông cũng nhiều lần thay đổi đạo luật Kế vị[113]. Nhà vua tuyên bố truyền ngôi cho người cháu họ 16 tuổi, Lady Jane Grey, người đã thành hôn với Guildford Dudley, con trai thứ của Công tước Northumberland, vào ngày 25 tháng 5 năm 1553.[114][115] Việc thay đổi quyền kế vị không phù hợp với Đạo luật Kế vị thứ ba năm 1543 do Henry VIII ban hành, vì vậy bị xem là không hợp lý.

Trong những tài liệu viết về Edward có trích dẫn rằng, trong trường hợp "trẫm có bề gì" thì ngôi vương sẽ chỉ truyền cho một trong số những người: người thừa kế nam hợp pháp nhà vua, người thừa kế nam của thân mẫu Lady Jane (đều không tồn tại), Jane hoặc chị em của cô. Khi cái chết của nhà vua ngày càng đến gần thì theo lời thuyết phục của Công tước Northumberland[116], ông sửa đổi nội dung của chúc thư này để Jane và chị em của Jane kế vị. Tuy nhiên Edward thừa nhận quyền thừa kế của Jane chỉ là một ngoại lệ hi hữu, theo yêu cầu của thực tế, ví dụ không được thực hiện theo nếu Jane và chị em của bà chỉ có con gái[117]. Trong tuyên bố cuối cùng thì cả Mary và Elizabeth bị loại vì không hợp pháp dưới thời Henry và không bao giờ được tuyên bố hợp pháp một lần nữa[118]. Những quyết sách nhằm cố tình thay đổi Đạo luật Kế vị thứ ba của vua Henry VIII năm 1543 được thuật lại là "kì lạ và vô lý"[119].

Vào đầu tháng 6, Edward đích thân giám sát việc soạn thảo một văn bản chúc thư bởi các luật sư mà ông đã ký tên ở nhiều chỗ[120]. Sau đó, ngày 15 tháng 6, ông triệu tập các đại thần cấp cao đến giường bệnh của mình, ra lệnh cho họ phải trung thành bằng "những ngôn từ rõ ràng và sắc mặt giận dữ" và công bố chúc thư và thông báo rằng ông sẽ sớm thông qua nó tại quốc hội[121]. Hành động tiếp theo của ông là triệu tập một hội đồng và các luật sư ký tên trước sự hiện diện của ông; theo đó họ đã đồng ý một cách trung thực là làm theo ý muốn của Edward sau khi ông qua đời[122]. Vài tháng sau đó, Edward Montagu nhớ lại rằng khi ông và các đồng nghiệp của ông đã phản đối chúc thư, Northumberland đã đe dọa họ: "run rẩy vì tức giận, và... cho biết thêm rằng ông sẽ chiến đấu với bất kỳ người nào dám chống lại. "[123] Montagu cũng nghe được một nhóm các lãnh chúa đứng đằng sau ông kết luận "nếu họ từ chối làm điều đó, họ sẽ bị coi là kẻ phản bội"[124].

Cuối cùng ngày 21 tháng 6, hơn hai trăm nhà quý tộc, gồm có thành viên hội đồng, tổng Giám mục, Giám mục, và cảnh sát trưởng ký tên;[125] về sau nhiều người trong số họ nói rằng do bị Northumberland ép buộc, nhưng theo người viết tiểu sử Edward, Jennifer Loach, "chỉ có vài người trong số họ vào lúc ấy tỏ ra miễn cưỡng".[126] Bấy giờ việc Edward sẽ băng hà là chuyện không còn nghi ngờ gì nữa, và các nhà ngoại giao nước ngoài nghi ngờ rằng một kế hoạch để ngăn cản Mary đang được tiến hành. Người Pháp thấy rằng nguy cơ một người họ hàng của hoàng đế Thánh chế La Mã trên ngai vàng Anh (Mary) là bất lợi cho họ và tham gia vào các cuộc đàm phán bí mật với Northumberland, tỏ ý hỗ trợ ông ta[127]. Các nhà ngoại giao đã chắc chắn rằng đa số áp đảo của người Anh ủng hộ Mary, nhưng vẫn tin rằng Jane sẽ kế vị thành công[128].

Trong nhiều thế kỷ, người ta vẫn xem việc thay đổi quyền kế vị là âm mưu của một người, Công tước Northumberland.[129] Song, kể từ thập niên 1970, nhiều sử gia cho rằng nhà vua là người đề xướng và kiên định theo đuổi kế hoạch.[130] Diarmaid MacCulloch tin rằng đó là "giấc mơ của một quân vương trẻ tuổi muốn thành lập một lãnh thổ Tin Lành cho Chúa Cơ Đốc",[131] trong khi David Starkey cho rằng "Edward có vài người cộng tác, nhưng ý chỉ chủ đạo là của nhà vua".[132] Dù sao đi nữa, Edward vững tin rằng lời của ông là luật pháp,[133] và ủng hộ việc truất quyền kế vị của người chị cùng cha khác mẹ của ông, "ngăn cản Mary lên ngôi là chính nghĩa mà nhà vua tin tưởng".[134]

Qua đời

Edward bắt đầu mắc bệnh vào tháng 1 năm 1553 với triệu chứng sốt cùng với ho và càng ngày càng trở nên tồi tệ hơn. Tuy nhiên, Edward cảm thấy dễ chịu vào đầu tháng 4 khi hít thở khí trời ở công viên Westminster và để di chuyển đến Greenwich, nhưng đến cuối tháng, sức khỏe nhà vua lại tiếp tục suy yếu. Ngày 7 tháng 5, bệnh tình của ngài "có phần hồi phục" và các ngự y của nhà vua không nghi ngờ gì đến việc sức khỏe của Đức vua bình phục. Vài ngày sau đó, nhà vua còn xem tàu thuyền qua lại trên sông Thames từ cửa sổ.[135] Tuy vậy, căn bệnh của nhà vua lại tiếp tục tái phát. Ngày 11 tháng 6, Jean Scheyfve, sứ thần của Đế quốc La Mã thánh và là người đã thông tin cho Hoàng tộc, nói rằng "Thỉnh thoảng, ngài lại nôn ra thứ màu vàng lục và đen, đôi khi là màu hồng, giống như màu máu".[136] Đến bây giờ, ngự y mới tin rằng ông bị một "khối u mưng mủ" trong phổi và phải thừa nhận rằng căn bệnh nan y này vào thời bấy giờ là căn bệnh vô phương cứu chữa.[137] Ngay sau đó, đôi chân của ông sưng phù lên, ông phải nằm liệt trên giường. Ông thì thầm với Gia sư John Cheke của mình: "Ta thấy vui khi được chết".[138]

Ngày 1 tháng 7, Edward xuất hiện trước công chúng lần chót tại cửa sổ Cung Greenwich, trông "ốm yếu và tàn tạ". Trong hai ngày kế tiếp những đám đông tụ tập với hi vọng thấy nhà vua lần nữa, nhưng đến ngày thứ ba, họ được bảo cho biết thời tiết quá lạnh nên nhà vua không thể gặp họ. Ngày 6 tháng 7, 1553, Edward băng hà ở tuổi 15 tại Cung Greenwich. Theo John Foxe, lời cuối cùng của nhà vua, "Con suy kiệt; Xin Chúa thương xót con, và tiếp nhận linh hồn con".[139] Ngày 8 tháng 8, 1553, nhà vua được an táng tại Tu viện Westminster theo nghi lễ cải cách với Thomas Cranmer làm chủ lễ. "Những đứa trẻ mặc áo lễ dẫn đầu lễ tang", và người dân Luân Đôn đứng nhìn "khóc lóc và than thở"; trên xe tang phủ khăn vàng và ảnh Edward, vương trượng, và huy hiệu nhà vua.[140] Đồng thời, Nữ vương Mary cũng tham gia vào nhóm quần chúng tiễn đưa Đức Vua về cõi vĩnh hằng.

Người ta vẫn không chắc chắn về nguyên nhân gây ra cái chết của Edward. Có nhiều đồn đại về khả năng nhà vua bị đầu độc, nhưng không có chứng cứ.[141] Các phẫu gia mở lồng ngực thi thể Edward và nhận định "căn bệnh khiến bệ hạ băng hà là bệnh phổi".[142] Sứ thần Venice báo cáo rằng Edward chết vì bệnh lao, và nhiều sử gia chấp nhận ý kiến này.[142] Sử gia Skidmore cho rằng, Edward bị nhiễm lao sau khi mắc bệnh sởi và đậu mùa vào năm 1552, điều này đã khiến hệ miễn dịch bị ức chế.[142] Loach lại đưa ra giả thuyết rằng thay vào đó là những triệu chứng điển hình của người mắc viêm phế quản cấp tính, dẫn đến nhiễm trùng phổi hay áp xe phổi, nhiễm trùng huyết, và suy thận.[143]

Nữ vương Jane và Nữ vương Mary

Lady Mary, gặp Edward lần cuối hồi tháng 2, vẫn được báo tin về tình trạng sức khỏe của người em bởi Northumberland và qua mối quan hệ của bà với các sứ thần của Đế quốc La Mã thánh.[144] Hoàng đế Karl V khuyên bà nên chấp nhận ngai vàng ngay cả với điều kiện không thay đổi tôn giáo. Biết Edward sắp chết, Mary rời tòa nhà Hunsdon gần Luân Đôn để đến lãnh địa của bà ở Norfolk, tại đây bà có thể huy động sự ủng hộ của nông dân trong vùng.[145] Northumberland điều động tàu thuyền đến bờ biển Norfolk để ngăn bà trốn thoát cũng như đề phòng một cuộc xâm lăng từ lục địa. Ông trì hoãn việc công bố tin nhà vua băng hà, triệu tập lực lượng, và trong ngày 10 tháng 7, đón Jane Grey đến Tháp Luân Đôn.[146]

Cũng trong ngày ấy, Jane Grey được tuyên xưng Nữ vương trong sự đàm tiếu và bất bình. Hội đồng Cơ mật nhận thông điệp từ Mary khẳng định "quyền và danh hiệu" để kế vị, và yêu cầu Hội đồng tuyên xưng bà là Nữ vương.[147] Hội đồng đáp lại rằng Jane được tôn vương theo thẩm quyền của Edward, ngược lại, Mary chỉ là con ngoại hôn.[148]

Tuy nhiên, ngay lúc ấy Northumberland nhận ra sai lầm của mình đã không tranh thủ sự ủng hộ của cá nhân Mary trước khi Edward băng hà.[149] Dù nhiều người bảo thủ tụ tập quanh Mary với hi vọng đánh bại người Kháng Cách, nhiều người khác ủng hộ bà vì xem quyền kế vị hợp pháp là quan trọng hơn các dị biệt tôn giáo.[150] Northumberland buộc phải từ bỏ ý định kiểm soát Hội đồng tại Luân Đôn đang trong tình trạng căng thẳng để thực hiện một cuộc truy đuổi Mary trong vùng East Anglia khi tin tức cho biết có nhiều người ủng hộ bà, trong đó có những nhà quý tộc và "các nhóm thường dân đông không đếm xuể".[151] Ngày 14 tháng 7, Northumberland ra khỏi Luân Đôn với ba ngàn quân, hôm sau đến Cambridge. Ngày 19 tháng 7, lực lượng ủng hộ Mary tập hợp tại Lâu đài Framlingham ở Suffolk với gần hai mươi ngàn binh sĩ.[152]

Lúc ấy Hội đồng Cơ mật cũng nhận ra rằng họ đã mắc sai lầm lớn. Ngày 19 tháng 1, dưới ảnh hưởng của Bá ước Arundel và Bá tước Pembroke, Hội đồng công khai tuyên bố Mary là Nữ vương, kết thúc chín ngày trị vì của Jane. Khắp Luân Đôn, dân chúng vui mừng hoan hỉ.[153] Bị kẹt ở Cambridge, Northumberland cũng tuyên bố Mary là Nữ vương, sau khi nhận một bức thư từ Hội đồng.[154] William Paget và Bá tước Arundel phi ngựa đến Framlingham để nài xin Mary dung thứ, rồi Arundel bắt giữ Northumberland ngày 24 tháng 7. Ngày 22 tháng 8, Northumberland bị chém đầu, sau khi chối bỏ đức tin Kháng Cách.[155] Hành động này làm đau lòng Jane, con dâu của ông, người vẫn kiên định với niềm tin của mình. Ngày 12 tháng 2, 1554, Nữ vương thoái vị cũng bước lên đoạn đầu đài, sau khi cha cô, Henry Grey, Công tước Suffolk, dính líu đến vụ nổi loạn do Wyatt khởi xướng.[156]